Kiedyś paella jedzona była przede wszystkim przez robotników. Ryż wszak nigdy nie był drogi, a danie jest sycące i dające energię na kilka godzin pracy fizycznej. W niektórych źródłach podają, że robotnicy jedli niemal wyłącznie sam ryż, w innych, że dodawali do niego warzywa, zioła i pozostałości po innych posiłkach. Obecnie paellę podaje się z warzywami, drobiem, mięsem królika lub owocami morza. Ta ostatnia wersja jest najpopularniejsza nie tylko w Hiszpanii, ale i w restauracjach na całym świecie, które zdecydowały się serwować to danie. Ważną kwestią w przygotowywaniu potrawy jest prawidłowo dobrane naczynie. Paella powinna być robiona w metalowej patelni z dwoma uchwytami i spożywana z niej bezpośrednio. Ze względu na to, że jest to danie ciężkostrawne, nie jest polecane, aby jeść ją na śniadanie lub kolację, najlepiej sprawdza się w roli obiadu. W hiszpańskich domach i restauracjach popularne jest smażenie paelli na świeżym powietrzu. Wykorzystuje się wtedy patelnie o dużej średnicy, które mieszczą kilka lub kilkanaście porcji potrawy. Będąc na wakacjach w Hiszpanii, koniecznie należy spróbować paelli, to danie tak oczywiste, jak spaghetti we Włoszech.
Jak przyrządza się tradycyjną paellę? Do przygotowywania paelli powinno się używać wyłącznie średnioziarnistego ryżu. Uważa się, że długoziarnisty nie wchłonie należycie soków i aromatów. Ryż gotuje się dosłownie chwilę, aby zdążył lekko zmięknąć, a nie rozgotować się. Tradycyjnie zabarwia się go odrobiną szafranu, jednak ze względu na cenę przyprawy popularne jest zastępowanie jej kurkumą lub mieloną papryką. Na patelni podsmaża się kawałki wybranego mięsa lub owoce morza. Z warzyw dodaje są najczęściej groszek, fasolę, pomidory i paprykę. Do takiej podsmażonej mieszanki dosypuje się przygotowany ryż. Co ważne – ryżu nie należy mieszać aż do czasu zdjęcia patelni z ognia. Czas gotowania to czas wchłaniania płynów przez ryż. Paellę można uznać za zrobioną, kiedy potrawa będzie lekko wilgotna, ale już nie mokra.
Paellę można porównać do włoskiej pizzy. Tak samo jak pizzę – można jeść ją na wiele sposobów i w kilku odmianach. Ryż, podobnie jak spód od pizzy, jest tutaj bazą dania. Bawiąc się dodatkami i przyprawami, można uzyskiwać nowe smaki. Na północy Hiszpanii popularna jest paella valenciana i paella de carne tj. z mięsem króliczym lub drobiowym, pomidorami, cebulą i fasolą. Na południu kraju to danie najczęściej spotyka się podawane z owocami morza, czyli paella de marisco. Wykorzystywane są w niej małże, krewetki, a nawet ryby. Widząc w menu hiszpańskiego lokalu arroz negro można spodziewać się paelli z czarnym ryżem, pokolorowanym atramentem z kałamarnicy. Jeżeli ktoś jest miłośnikiem owoców morza powinien spróbować arroz caldoso. Jest to paella przygotowywana na bulionie rybnym, z dodatkiem kawałków homara i dużej liczby krewetek.
Jak jeść paellę? Paelli nie należy jeść od razu po zdjęciu z kuchenki. Danie przez 5-10 minut powinno stygnąc, nabierając jeszcze więcej smaku i aromatu. Tradycyjnie paellę zjada się bezpośrednio z patelni, jednakże hiszpańscy restauratorzy na ogół nie sprzeciwiają się, jeżeli gość poprosi o talerzyk. W hiszpańskich lokalach często można zamawiać paellę wyłącznie w porcjach dla dwóch osób, co może być problematyczne, jeżeli ktoś jest samotnie lub jego towarzysz nie ma ochoty na tę potrawę.
